भीमा नदी विषयी संपूर्ण माहिती Bhima River Information In Marathi

Bhima River Information In Marathi भीमा नदीचा उगम हा सह्याद्रीच्या उंच पर्वतरांगांमध्ये पुणे जिल्ह्यातील आंबेगाव तालुक्यातील भीमाशंकर येथे आहे. भीमा ही कृष्णा नदीची उपनदी आहे. भीमाशंकर येथे एक हजार मीटर उंचीवर उगम पावल्यानंतर ती वाहत वाहत सपाट प्रदेशात येते. पूर्ववाहिनी असलेली ही भीमा नदी महाराष्ट्रात 450 किलोमीटर वाहते व नंतर ती कर्नाटक राज्यातील रायचूर येथे कृष्णा नदीला मिळते. भीमा नदीला हिंदू धर्मामध्ये महत्त्वाचे स्थान आहे. या नदीमध्ये आंघोळ केल्याने पाप नष्ट होतात व मुक्ती मिळते. त्यामुळे लोकांची या नदीवर श्रद्धा आहे. तसेच भीमा खोऱ्यात पुणे, अहमदनगर, बारामती, फलटण, पंढरपूर, सोलापूर, बार्शी, उस्मानाबाद आधी शहरे वसलेली आहे तर चला मग पाहूया या नदी विषयी सविस्तर माहिती.

भीमा नदी विषयी संपूर्ण माहिती Bhima River Information In Marathi

भीमा नदीचा विस्तार :

दक्षिणेकडील महादेवाचे डोंगर व उत्तरेकडील बालाघाटचे डोंगर यांच्यामधील प्रदेशात भीमा नदीचे खोरे पसरलेले आहे. मुळा-मुठा, भामा, इंद्रायणी, माण, घोड आणि सीना या नद्या येऊन मिळाल्याने भीमे नदीचे पात्र रुंद होत गेले आहे. उगम पावल्यापासून सुमारे 60 किलोमीटर अंतरापर्यंत भीमा अरुंद पात्रातून वाहते. प्रथम भीमा नदी मिळाल्यानंतर तुळापूरजवळ इंद्रायणी नदी भीमेस मिळते.

• ब्रह्मपुत्रा नदी विषयी संपूर्ण माहिती

भीमा नदीचे क्षेत्रफळ :

क्षेत्रफळ भीमा नदी खोऱ्याचे एकूण क्षेत्र 77 हजार चौरस किलोमीटर असून त्यातील सुमारे 60 टक्के म्हणजेच 46 हजार 184 चौरस किलोमीटर क्षेत्र महाराष्ट्रात आहे. गोदावरी नदीच्या खालोखाल महाराष्ट्रात कृष्णा नदीचे खोरे आहे परंतु कृष्णा नदीची उपनदी भीमा हिने महाराष्ट्राचा बराचसा भाग व्यापलेला आहे.

भीमा नदीच्या उपनद्या :

घोड नदी :

घोड नदीच्या उगमाचे स्थान सह्याद्री पर्वतावर असून भीमा नदीच्या उगमाच्या उत्तरेस 15 किलोमीटर अंतरावर आहे. सुमारे 24 किलोमीटरच्या अंतरांमध्ये प्रदेशाची दोनशे मीटर उंची कमी होते. तिला कुकडी व मीना या उपनद्या येऊन मिळतात. ही नदी शिरूर जवळ भीमा नदीला येऊन मिळते.

• गंगा नदी विषयी संपूर्ण माहिती

इंद्रायणी नदी :

लोणावळ्याच्या नैऋत्य दिशेला पाच किलोमीटर अंतरावर कुरवंडी खेड्याचा जवळ नदीचा उगम होतो. नंतर ती पूर्वेस वाहते. डाव्या किनार्‍याने तिला आंध्र नदी येऊन मिळते. नंतर देहु आणि आळंदी या पवित्र तीर्थक्षेत्री इंद्रायणी वाहत जाते. नंतर भीमा व इंद्रायनी यांचा संगम होतो.

मुळा- मुठा :

बोरगडच्या दक्षिणेस मुळा नदीचा उगम होतो. त्यानंतर ती पौड गावाजवळ वाहते. नंतर ती पूर्वेस वळते. मार्गात पवना व पुढे पुण्याजवळ उजव्या किनाऱ्याने मुठा नदीस येऊन मिळते. मुळा-मुठेच्या संयुक्त प्रवाह रांजणगाव जवळ भीमा नदीला मिळतो. मुठा नदीचा उगम सह्याद्रीतील डोंगरामध्ये होतो. प्रवाहाचा पहिला भाग पुणे जिल्ह्यातील भोर तालुक्यात आहे. पुढे मुठा नदी पुणे शहरातून वाहते व मुळा नदीस मिळते.

• सिंधू नदी विषयी संपूर्ण माहिती

वेळ नदी :

सह्याद्री पर्वत रांगांमधील धाकले येथे या नदीचा उगम होतो. ही नदी आग्नेयस वाहतांना भीमा नदीला समांतर वाहते आणि तळेगाव ढमढेरेच्या खाली 8 किलोमीटर अंतरावर भीमा नदीस मिळते. या नदीची लांबी जवळजवळ 64 किलोमीटर आहे.

भामा नदी :

भीमाशंकरच्या दक्षिण दिशेला 10 किलोमीटर अंतरावर भामा नदीचा उगम होतो. तिच्या खोऱ्यास भामनेर असे म्हणतात. पिंपळगाव जवळची भीमा नदी येऊन मिळते.

नीरा :

भोर या तालुक्यात निरा नदीचा उगम होतो. तेथून ती नदी ईशान्य दिशेला वाहते व काही अंतर्गत यानंतर पुणे व साताऱ्याची सरहद्द गाठते. नंतर नीरा व कऱ्हा नद्यांचा संगम होतो व शेवटी भीमा नदीस मिळते.

• यमुना नदी विषयी संपूर्ण माहिती

भीमा नदी काठची धार्मिक स्थळे :

भीमा ही नदी हिंदू धर्मात पवित्र नदी मानली जाते. तसेच हिंदू धर्मात तिचे खूप महत्त्व आहे. ही नदी खूप प्राचीन आहे. या नदीकाठावर अनेक हिंदू मंदिर आहेत. महाराष्ट्रात भीमा नदीची लांबी कृष्णा नदी यापेक्षा अधिक आहे व खोऱ्याचे क्षेत्रफळ सुद्धा मोठे आहे. सोलापूर जिल्ह्यातील पंढरपूर येथे तिला चंद्रभागा असे म्हणतात. चंद्रभागा नदी सोलापूर जिल्ह्यातील पंढरपूरमधून वाहणारी नदी आहे. त्यामध्ये खालील प्रमाणे त्यांची नावे आहेत.

सोरबाबा मंदीर (तरटगांव भोसे)

बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक असलेले  भीमाशंकराचे मंदिर

सिद्धटेक येथील अष्टविनायकांपैकी एक असलेले गणपतीचे मंदिर

सोलापूर जिल्ह्यातील पंढरपूर येथील विठोबाचे मंदिर

श्री क्षेत्र रासंगी बलभीमसेना मंदिर, जिवरगी तालुका, गुलबर्गा जिल्हा, कर्नाटक.

श्री क्षेत्र हेरूर, (हुलकांतेश्वर मंदिर) श्री क्षेत्र माचनूर सिद्धेश्वर मंदिर आहे हे मंदिर जुन्या काळातील आहे.

श्री क्षेत्र सन्नती येथे श्री चंद्रलापरमेश्वरी देवी मंदिर हे अती प्राचीन मंदिर भीमा नदीच्या तीरावर आहे.

कर्नाटकातल्या गाणगापूरचे दत्त मंदिर. हे गुलबर्गा जिल्ह्यात आहे.

श्री क्षेत्र घटर्गी भागम्मा, घटर्गी, गुलबर्गा  जिल्हा,  कर्नाटक.

• गोदावरी नदी विषयी संपूर्ण माहिती

भीमा नदीचा प्रवास :

भीमा नदीलाच पंढरपूरमध्ये चंद्रभागा या नदीने ओळखले जाते म्हणजेच चंद्रभागा ही नदी  सोलापूर जिल्ह्यातील पंढरपूरमधून  वाहणारी नदी आहे. ही भीमा नदीच आहे. भीमा पंढरपुराजवळून वाहताना चंद्रकोरीप्रमाणे वळण घेते, म्हणून तिला पंढरपुरात चंद्रभागा म्हणतात.

ही चंद्रभागा,  अमरावती जिल्ह्यातली चंद्रभागा, हिमाचल प्रदेशातील चंद्रभागा आणि ओरिसातील चंद्रभागा या वेगळ्या नद्या आहेत. पंढरपूरमधून चंद्रभागा नदी पुढे सुस्ते, पळूज, पठाण गावाजवळून सोलापूर जिल्ह्यात जाते. सुस्ते गावातील शेतकरी शेती करता चंद्रभागेच्या पाण्याचा वापर करतात. सुस्ते गावातील देवी अंबाबाईचे मंदिर चंद्रभागेच्या तटावर आहे.

मुळा-मुठा रांजणगावाजवळ मिळतात तर पुढे घोड नदीही भीमेच्या भेटीस येऊन तिच्यात विलीन होते. भीमेचा पुढील प्रवास पुणे जिल्ह्याच्या सीमेवरून होतो. नंतर तिला नीरा नदी नरसिंहपूर जवळ येऊन मिळते. अनेक नद्यांचे पाणी पोटात घेऊन भीमा सोलापूर जिल्ह्यातून वाहत-वाहत पंढरपूरला येते.

पंढरपुरात या नदीचा आकार चंद्रासारखा दिसतो त्यामुळे येथे तिला चंद्रभागा असे म्हणतात. याच भीमेच्या  तीरी विठ्ठल रुख्मिणी मंदिर आहे. या ठिकाणी आषाढी एकादशीच्या दिवशी महाराष्ट्रभरातून लोक दर्शनासाठी येत असतात. सोलापूर जिल्ह्यातून प्रवास करताना भीमा नदीला सीना नदी येऊन मिळते.

• कृष्णा नदी विषयी संपूर्ण माहिती

भीमा नदीवरील धरण :

इंदापूरजवळ भीमा नदीवर ‘उजनी’ नावाचे मोठे धरण बांधण्यात आले आहे. या धरणामुळे सिंचन, पिण्याचे व उद्योगासाठी पाणीपुरवठा या सोबतच मत्स्यपालन आणि इ. लाभ या धरणाच्या माध्यमातून मिळतात. पुणे, सोलापूर आणि अहमदनगर या तीन जिल्ह्यांना शेतीच्या सिंचनासाठी चांगलाच फायदा झालेला आहे. या धरणाला सुमारे शंभरपेक्षा जास्त किलोमीटर लांबीचे डावा-उजवा कालवा दोन्ही तीरांवरून काढला आहे. त्यामुळेच या परिसरात जणू समृद्धीची गंगाच भीमेच्या पाण्याच्या रूपाने येऊन शेतकऱ्यांची भाग्यदायिनी ठरली आहे.

ही माहिती तुम्हाला कशी वाटली, ते आम्हाला कमेंट करून नक्की सांगा व इतरांना शेअर करा.

हे सुद्धा अवश्य वाचा :-

• सिंधुदुर्ग किल्ल्याची माहिती 
• लोहगड किल्ल्याची माहिती
• दौलताबाद किल्ल्याची माहिती 
• तोरणा किल्ल्याची माहिती
• सिंहगड किल्ल्याची माहिती 

FAQ