हरिश्चंद्रगड किल्ल्याचा इतिहास Harishchandragad Fort History In Marathi

Harishchandragad Fort History In Marathi हरिश्चंद्रगड हा महाराष्ट्रातील एक डोंगरी किल्ला आहे. हा अहमदनगर जिल्ह्यात सुमारे ४६७० फूट उंचीवर आहे. गडाच्या आत विष्णू आणि गणेश यांना समर्पित असे अनेक मंदिरे आहेत. आसपासच्या प्रदेशाचे रक्षण आणि नियंत्रण ठेवण्यात यात मोठी भूमिका आहे.

हरिश्चंद्रगड किल्ल्याचा इतिहास Harishchandragad Fort History In Marathi

किल्ल्याच्या सर्वात उंच बिंदूला तारामती शिखर किंवा तारामाची म्हणतात तसेच ते बिंदू जवळच्या परिसराचे आणि वन क्षेत्राचे एक सुंदर विहंगम दृश्य प्रदान करते. या किल्ल्याला महाराष्ट्रातील सर्वात उंच शिखर आहे. कोकण कडा किंवा कोकण चट्टानासारखी अर्धवर्तुळाकार खडकी भिंत आहे आणि या किल्ल्याला समोरून बघितले तर नागाच्या फण्याप्रमाणे दिसते.

• लोहगड किल्ल्याचा इतिहास 

या किल्ल्याच्या आवारात बरीच मंदिरे व लेणी आहेत. कालाचुरी घराण्याने भगवान विष्णूला समर्पित तेजस्वी सप्ततीर्थ पुष्करणी मंदिर बनवले आहे. केदारेश्वर लेणी येथे एक अद्वितीय गुहा असून पाण्याने वेढलेले एक मोठे शिवलिंग आहे. किल्ल्याच्या शिखरावर असंख्य शिव लिंग आहेत म्हणून हे किल्ल्याचे संरक्षक देवता होते.

या भागात नागेश्वर मंदिर आणि हरीशचंद्रेश्वराच्या मंदिरासह आणखी काही मंदिरे आहेत. परिसरातील इतर आकर्षणे बौद्ध लेणी आहेत. इथल्या काही लेण्या छावणीसाठी योग्य आहेत. एका प्रमुख तलावाव्यतिरिक्त शीर्षस्थानी पाण्याचे टाके आहेत.

इतिहास :-

हा किल्ला अगदी प्राचीन आहे. सूक्ष्म मनुष्याचे अवशेष येथे सापडले आहेत. मत्स्यपुराण, अग्निपुराण आणि स्कंदपुराण यासारख्या विविध पुराणांमध्ये हरिश्चंद्रगडाविषयी अनेक संदर्भांचा समावेश आहे. कालाचुरी घराण्याच्या कारकिर्दीत त्याचे मूळ ६ व्या शतकात होते असे म्हणतात. या काळी किल्ले बांधले गेले.

११ व्या शतकात विविध लेण्या कोरल्या गेल्या आहेत. या लेण्यांमध्ये भगवान विष्णूच्या मूर्ती आहेत. चट्टानांना तारामती आणि रोहिदास असे नाव असले तरी ते अयोध्याशी संबंधित नाहीत. महान ऋषी चांगदेव 14 व्या शतकात येथे ध्यान करायचे. गुहा त्याच काळातल्या आहेत. गडावरील विविध बांधकामे आणि आजूबाजूच्या प्रदेशातील विस्तीर्ण संस्कृती अस्तित्त्वात असल्याचे दर्शविते.

• सिंधुदुर्ग किल्ल्याचा इतिहास 

हरिश्चंद्रेश्वर मंदिरात आणि केदारेश्वरच्या गुहेत नागेश्वर मंदिरात आणि केदारेश्वरच्या गुहेत कोरीव काम दर्शवितात की हा किल्ला कोली महादेवाच्या कुलदेवतेच्या रूपात महादेवाशी संबंधित आहे. ते मोगलांच्या आधी किल्ल्यावर नियंत्रण ठेवत होते. पुढे हा किल्ला मोगलांच्या ताब्यात गेला. १७४७ मध्ये मराठ्यांनी या किल्ल्यावर कब्जा केला.

किल्ल्यावर भेट देण्याची ठिकाणे :-

हरिश्चंद्रगड हा अहमदनगर प्रदेशातील एक सुंदर डोंगरी किल्ला आणि पश्चिम घाटातील एक अतिशय लोकप्रिय ट्रेकिंग ठिकाण आहे. किल्ल्याचा डोंगर, टोलार खान, माळशेज घाट ट्रेकर्ससाठी भरपूर आकर्षण ठरते . येथील मुख्य आकर्षण म्हणजे केदारेश्वर लेणी, कोंकण कडा आणि तारामती शिखर आहेत. कोकण कडा कोकणातले एक नेत्रदीपक दृश्य आहेत. पावसाळ्यात आपण या किल्ल्यावरील ढगांमध्ये फिरत असतो.

या किल्ल्यावर कसे पोहोचाल :-

ठाणे, पुणे आणि अहमदनगर जिल्ह्यांच्या हद्दीत हरिश्चंद्रगड किल्ला आहे.

ठाणे जिल्ह्यातून :- कल्याणहून नगरला जाण्यासाठी बसमध्ये जाणे म्हटले तर ‘खुबी फाटा’ येथे जावे लागते. तेथून आपण बस किंवा खासगी वाहनातून खिरेश्वर गावी पोहोचतो. हे गाव गडाच्या पायथ्यापासून ७ किमी अंतरावर आहे.

• विजयदुर्ग किल्ल्याचा इतिहास

पुणे जिल्ह्यातून :- शिवाजीनगर एसटी स्टँड (पुणे) वरून खिरेश्वर गावाला जाण्यासाठी रोजची बस आहे.

अहमदनगर जिल्ह्यातून :- नाशिक किंवा मुंबई व घोटी गावात जाण्यासाठी बसमध्ये जावे लागते. घोटी येथून मालेगाव मार्गे आणि संगूरने जाण्यासाठी आणखी एक बस मिळते आणि राजूर गावात जावे लागते. येथून किल्ल्याकडे २ मार्ग वळतात.

राजूरहून :- बसने किंवा खासगी वाहनातून पचनाई गावी जावे लागते. येथून, मार्ग सरळ सर्वात वरच्या ठिकाणी पोहोचते.

अलीकडेच राजूर ते कोथळे (तोलार खिंड) हा मार्ग उपलब्ध झाला आहे. तोलार खिंड पासून, मंदिरापर्यंत चालत सुमारे २-३ तास आहे.

कोतुल येथून :- तोलार खिंडला जाण्यासाठी बस सुविधा उपलब्ध आहेत. दर तासाला कोथळेच्या दिशेने जाणारी बस, खासगी वाहनेही या मार्गावर उपलब्ध असतात.

भेट देण्याची उत्तम वेळ :-

ऑक्टोबर ते डिसेंबर या कालावधीत हरिश्चंद्रगडला भेट देण्यासाठी योग्य वेळ आहे.

हे सुद्धा अवश्य वाचा :-

• प्रतापगड किल्ल्याचा इतिहास 
• राजगड किल्ल्याचा इतिहास 
• विजयदुर्ग किल्ल्याचा इतिहास
• मालेगाव किल्ल्याचा इतिहास