भागीरथी नदी विषयी संपूर्ण माहिती Bhagirathi River Information In Marathi

Bhagirathi River Information In Marathi: भागीरथी ही एक पवित्र नदी आहे. जी भारताच्या उत्तराखंड राज्यातील एक अशांत हिमालयीन नदी आहे, आणि गंगेच्या दोन मुख्य प्रवाहांपैकी एक उत्तर भारतातील प्रमुख नदी आणि हिंदू धर्माची पवित्र नदी मानली जाते. हिंदू धर्मात पौराणिक कथा आणि संस्कृतीत भागीरथीला गंगेचा स्त्रोत मानले जाते आणि हायड्रोलॉजीमध्ये अलकनंदा इतर हेडस्ट्रीम त्याच्या प्रचंड लांबी आणि स्त्रावमुळे स्त्रोत प्रवाह मानले जाते. तर चला मग या नदी विषयी सविस्तर माहिती पाहूया.

भागीरथी नदी विषयी संपूर्ण माहिती Bhagirathi River Information In Marathi

गढवालमधील देवप्रयाग येथे भागीरथी आणि अलकनंदा संगम आहे. हे एक पवित्र ठिकाण मानले जाते. आणि त्यानंतर त्या गंगा म्हणून ओळखल्या जातात. हिंदू धर्मातील पवित्र 5 नदीपैकी नदीची ही उपनदी मानली जाते. भागीरथी नदी भारतातून वाहते. देवप्रयाग, उत्तराखंड, भारत या 3 ठिकाणा वरून ते 205 किलोमीटर वाहते. भागीरथ नदी हे सूर्यवंशी किंवा सूर्यवंशातील राजा सागराचा वंशज होता. गंगेच्या अवरोहात त्यांनी महत्त्वाची भूमिका आहे. आणि भगीरथाची कथा रामायण, महाभारत आणि पुराणात वर्णन केले आहे.

• ब्रह्मपुत्रा नदी विषयी संपूर्ण माहिती

उगमस्थान :

भागीरथी नदीचा उगम उत्तराखंडमधील गंगोत्री आणि खातिलांग हिमनदीच्या पायथ्याशी असलेल्या गायमुखमधून होतो. गौमुख हे गंगोत्री शहरापासून 18 किलोमिटर अंतरावर आहे. आणि ते पृथ्वीवरील गंगेचे जन्मस्थान मानले जाते. गंगोत्री येथे गंगोत्री मंदिरात पूजनीय गंगा देवीची पूजा केली जाते, जे गढवाल मधील छोटा चार धाम मंदिरांपैकी एक आहे. नदी सुमारे 205 किमी लांबीच्या मार्गावर जाते, ज्यामध्ये तिला लहान नाले आणि नद्या जोडल्या जातात. देवप्रयाग येथे गंगा निर्माण करण्यासाठी अलकनंदासोबत मिलन करून भागीरथ नदी समोर जाते.

भागीरथी नदी ही पश्चिम बंगाल राज्यातील नदी आहे. जे ईशान्य भारत गंगा-ब्रह्मपुत्रा डेल्टाची पश्चिम सीमा बनवते. गंगा नदीची एक वाहिनी ती नदी जंगीपूरच्या ईशान्येस सोडते व दक्षिणेकडे वाहते, आणि एकूण 190 किलोमीटर नंतर हुगली नदी तयार करण्यासाठी नबद्वीप येथील जलंगीला मिळते आणि 16 व्या शतकापर्यत जेव्हा गंगा पूर्वेकडे पद्माकडे सरकली तेव्हा भागीरथीने गंगेचा मूळ तळ तयार केला. तिच्या काठाने बंगालच्या महान प्राचीन राजधान्यांना आश्रय दिला होता आणि नदी हिंदूंनी पवित्र मानली आहे. बहारमपूर येथील एक पूल भागीरथीपर्यत पसरलेला आहे.

• यमुना नदी विषयी संपूर्ण माहिती

उपनद्या :

भागीरथी नदीच्या काही उपनद्या आहेत. त्यापैकी गंगोत्री येथील केदार गंगा, भैरोंघाटी येथील जड गंगा, हर्सिलजवळील काकोरा गड आणि जालंधारी गड, झालाजवळील सियान गड, उत्तर काशी जवळील आसी गंगा आणि जुनी टिहरीजवळ भिलंगना नदी जोडली जाते. हे या नदीच्या प्रमुख नद्या मानल्या जातात.

भिलंगना जी भागीरथी नदीची प्रमुख उपनदी आहे. ही नदी खातलिंग हिमनदीच्या पायथ्याशी उगवते. आणि समुद्रसपाटीपासून सुमारे उंचीवर 3,717 मीटर आहे. हे गायमुखच्या दक्षिणेस अंदाजे 50 किलोमिटर अंतरावर आहे. देवप्रयाग शहरात समुद्रसपाटीपासून सुमारे 475 मीटर उंचीवर अलकनंदा नदीला भेटण्यापूर्वी भिलंगना नदी तिच्या उगमापासून सुमारे 205 किलोमिटर वाहते. या संगमाच्या उताराला हिंदू धर्मीय मानतात. भागीरथी खोऱ्याचा सर्वोच्च बिंदू चौखंबा आहे.

• गंगा नदी विषयी संपूर्ण माहिती

धरणे व प्रकल्प :

भागीरथी नदीवर अनेक धरणे व प्रकल्प आहेत. टिहरी गढवाल जवळ भागीरथी आणि भिलंगना नदीच्या संगमावर प्रसिद्ध टिहरी धरण आहे. या धरणावर विद्युत प्रकल्प राबवण्यात आला आहे. जो विद्युत निर्माण करते. भागीरथी नदीवरील कार्यरत जलविद्युत धरणे मनेरी डॅम जोशियारा धरण कोटेश्वर धरण आणि टिहरी धरण आहेत.

याशिवाय लोहारीनाग पाला धरण, पाळा मणेरी धरण, कोटली धरण, कोटली धरण, कोटली धरण बांधण्यात येत आहे. तसेच करमोली धरण, गंगोत्री धरण, जडगंगा धरण, भैरोंघाटी धरण, भैरोंघाटी धरण, हरसिल धरण, भिलंगणा धरण आणि भिलंगणा धरण यासारख्या काही धरणांचे नियोजन करण्यात आले आहे. हे या भागीरथी नदीवरील धरणे आहेत. यावर आर्थिक दृष्टीकोनातून मोठे मोठे विद्युत प्रकल्प उभारण्यात आहे आहेत.

भागीरथी नदीकाठील शहरे :

भागीरथी नदीकाठी अनेक शहरे व गावे आहेत. यामध्ये मुर्शिदाबाद शहर मध्य पश्चिम बंगाल राज्य ईशान्य भारत भागीरथी नदीच्या पूर्वेला असलेले हे शहर कृषी व्यापार आणि रेशीम विणण्याचे केंद्र आहेत. या शहरांना या नदीचा मोठ्या प्रमाणावर फायदा होतो. या नदीवर अनेक उद्योग व व्यवसाय करून आपले जीवन जगतात.

पळशी ज्याला प्लासी देखील म्हणतात, हे एक ऐतिहासिक गाव आहे. जे पूर्व-मध्य पश्चिम बंगाल राज्य ईशान्य भारतात आहे. हे भागीरथी नदीच्या पूर्वेस कोलकाता च्या उत्तरेस सुमारे 130 किलोमिटर अंतरावर आहे. नवद्वीप व नावद्वीप शहर आग्नेय पश्चिम बंगाल राज्य ईशान्य भारत असे देखील स्पेलिंग केले जाते. हे भागीरथी आणि जलंगी नद्यांच्या संगमावर आहे.

• सिंधू नदी विषयी संपूर्ण माहिती

सिंचन :

भागीरथी नदीवर अनेक धरण उभारण्यात आले आहेत. त्यामुळे त्यावरून अनेक प्रकल्प उभारण्यात आले आहेत. याचा मोठा फायदा सिंचनासाठी होतो. यावरून शेती व्यवसाय केला जातो. याचबरोबर अनेक उद्योग व व्यापार केले जातात. त्याचबरोबर येथील स्थानिक गावासाठी पाणीपुरवठा या धरणातून केला जातो.

नदीचे हिंदू धर्मातील स्थान :

भागीरथी नदी हे एक पवित्र नदी मानली जाते. कारण या नदीची सुरूवात ही गंगा नदीपासून होते. या नदीकाठी अनेक धार्मिक स्थळे आहेत. येथे जाऊन लोक आपली प्रार्थना करतात. आणि या नदीचा उल्लेख रामायण, महाभारत, सारख्या पवित्र ग्रंथा मध्ये आढळून येतो. भागीरथी नदीत स्नान केल्याने पाप नष्ट होतात असे मानले जाते. म्हणून या नदीला माता म्हणून संबोधले जाते, आणि पूजा केली जाते.

भागीरथी नदीकाठील तीर्थस्थळ :

भागीरथी नदीकाठी अंनेक हिंदू धा स्थळ आहेत. जे सर्वात लोकप्रीय आहेत. गंगोत्री उत्तर भारतातील उत्तराखंड राज्यातील हिंदू तीर्थक्षेत्राचे प्रसिद्ध ठिकाण आहे. जे हिमालयातील शिवलिंग शिखराजवळ गंगोत्री हिमनदीच्या पायथ्याशी आहे. आणि गंगेच्या दोन मुख्य प्रवाहांपैकी एक असलेल्या भागीरथी नदीच्या पायथ्याशी आहे, हे एक पवित्र ठिकाण आहे. गंगोत्रीमध्ये गंगा, भागीरथी आणि पौराणिक कथांच्या इतर विविध आकृत्यांचे प्रतिनिधित्व करणारे एक छोटेसे मंदिर आहे.

या नदीच्या मंदिरा शेजारील नदीचा पलंग तीन खोऱ्यांमध्ये विभागलेला आहे. जेथे यात्रेकरू स्नान करतात. यातील एक कुंड ब्रह्मदेवाला दुसरे विष्णूला आणि तिसरे शिवाला समर्पित आहे. येथे येऊन भक्त देवाला प्रार्थना व पूजा करतात. गंगोत्रीची यात्रा पाप धुण्यासाठी आणि शाश्वत आनंद सुनिश्चित करण्यासाठी प्रभावी मानली जाते. या पवित्र स्थानावरून घेतलेले पाणी यात्रेकरू भारताच्या इतर भागात निर्यात करतात.

ही माहिती तुम्हाला कशी वाटली, ते आम्हाला कमेंट करून नक्की सांगा व इतरांना शेअर करा.

हे सुद्धा अवश्य वाचा :-

• सिंधुदुर्ग किल्ल्याची माहिती 
• लोहगड किल्ल्याची माहिती
• दौलताबाद किल्ल्याची माहिती 
• तोरणा किल्ल्याची माहिती
• सिंहगड किल्ल्याची माहिती